صیغه موقت (ازدواج منقطع)؛ قوانین طلاق، بذل مدت و وضعیت مهریه
ازدواج موقت که در فقه شیعه به آن «متعه» و در عرف جامعه «صیغه» نیز گفته میشود، یک نوع عقد نکاح است که برای مدت زمان مشخصی بسته میشود و شرایط و احکام خاص خود را دارد. این نوع ازدواج، برخلاف ازدواج دائم، دارای محدودیت زمانی است و بسیاری از حقوق و تکالیف زوجین در آن با نکاح دائم متفاوت است. در این مقاله قصد داریم به بررسی جامع و حقوقی این نوع عقد، با تاکید بر قوانین مربوط به پایان یافتن مدت، «بذل مدت» توسط مرد و وضعیت مهریه بپردازیم تا درک روشنتری از ابعاد حقوقی و شرعی آن به دست آورید.
مقدمهای بر ازدواج موقت (متعه)
ازدواج موقت، یک نهاد حقوقی و شرعی با ریشههای تاریخی عمیق است که در جوامع اسلامی، به ویژه در فقه شیعه، جایگاه ویژهای دارد. هدف از تشریع این نوع عقد، پاسخگویی به نیازهای خاص اجتماعی و فردی در شرایطی است که امکان یا تمایل به ازدواج دائم وجود ندارد.
تعریف حقوقی صیغه موقت
بر اساس ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، «نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد.» این تعریف به صراحت ماهیت زمانی این عقد را بیان میکند. در ازدواج موقت، برخلاف ازدواج دائم که هدف آن تشکیل خانوادهای پایدار و بلندمدت است، مدت زمان زندگی مشترک از ابتدا مشخص و محدود است. این مدت میتواند از چند ساعت تا چندین سال متغیر باشد.
فلسفه و ضرورتهای اجتماعی
فلسفه ازدواج موقت اغلب با هدف تعدیل نیازهای غریزی در شرایط خاص، مانند دوران دانشجویی، سفر، یا برای افرادی که به دلایل مختلف قادر به ازدواج دائم نیستند، توجیه میشود. این نوع عقد میتواند راه حلی مشروع برای جلوگیری از مفاسد اجتماعی و روابط نامشروع باشد، در عین حال که حقوق حداقلی طرفین را تامین میکند. با این حال، استفاده نادرست یا سوءاستفاده از این نهاد، میتواند به تبعات نامطلوبی منجر شود.
شرایط و ارکان صحت عقد موقت
برای اینکه عقد موقت از نظر شرعی و قانونی صحیح و نافذ باشد، باید شرایط و ارکانی رعایت شود. عدم رعایت هر یک از این شرایط میتواند منجر به بطلان عقد گردد.
توافق طرفین و قصد و رضا
همانند هر عقد دیگری، وجود قصد و رضای کامل از سوی زن و مرد برای ازدواج موقت ضروری است. ایجاب و قبول باید به صراحت و بدون ابهام بیان شود، مثلاً با عباراتی نظیر «زوجتُ نفسی فی المدة المعلومة بالصداق المعلوم» (من خود را به مدت معلوم و با مهریه معلوم به ازدواج تو درآوردم) از سوی زن و «قبلتُ» (پذیرفتم) از سوی مرد.
تعیین مدت مشخص
یکی از بارزترین تفاوتهای ازدواج موقت با دائم، لزوم تعیین مدت معین است. این مدت باید کاملاً مشخص باشد، مثلاً یک ساعت، یک روز، یک ماه، یک سال و غیره. اگر مدت معین نشود، عقد باطل است. ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی این شرط را به وضوح بیان میکند.
تعیین مهریه معلوم
تعیین مهریه (صداق) در ازدواج موقت نیز الزامی است و باید میزان آن به صورت دقیق و معلوم مشخص شود. اگر مهریه تعیین نگردد، عقد باطل خواهد بود. این شرط در ماده ۱۰۷۶ قانون مدنی آمده است و اهمیت آن را در استحکام عقد موقت نشان میدهد.
تفاوتها با ازدواج دائم
برای درک بهتر ازدواج موقت، لازم است تفاوتهای کلیدی آن را با ازدواج دائم بشناسیم. این تفاوتها در حقوق و تکالیف زوجین نقش حیاتی دارند:
| ویژگی | ازدواج موقت (متعه) |
|---|---|
| ذکر مدت | الزامی است و بدون آن عقد باطل است. |
| تعیین مهریه | الزامی است و بدون آن عقد باطل است. |
| حق نفقه | زن حق نفقه ندارد، مگر آنکه شرط شده باشد. |
| حق توارث | زوجین از یکدیگر ارث نمیبرند، مگر به شرط ضمن عقد. |
| حق طلاق | طلاق به مفهوم شرعی وجود ندارد؛ پایان رابطه با انقضای مدت یا بذل مدت توسط مرد است. |
| تعداد همسر | مرد میتواند همزمان چندین زن در عقد موقت داشته باشد. |
پایان یافتن مدت و “بذل مدت” در ازدواج موقت
ازدواج موقت به دلیل ماهیت زمانی خود، به محض اتمام مدت تعیین شده، خود به خود و بدون نیاز به تشریفات خاصی منحل میشود. اما راه دیگری نیز برای پایان دادن به این عقد پیش از انقضای مدت وجود دارد که به آن «بذل مدت» گفته میشود.
انقضای مدت
سادهترین راه پایان ازدواج موقت، رسیدن به پایان مدت تعیین شده در عقد است. به محض اتمام این زمان، رابطه زوجیت به طور خودکار به پایان میرسد و زن باید عده نگه دارد.
بذل مدت توسط مرد (طلاق در صیغه موقت؟)
در ازدواج موقت، مفهوم طلاق به معنای رایج در ازدواج دائم وجود ندارد. اما مرد میتواند پیش از اتمام مدت عقد، با بخشیدن بقیه مدت (بذل مدت)، به عقد پایان دهد. بذل مدت، حق یکطرفه مرد است و نیاز به رضایت زن ندارد. این عمل معادل طلاق در ازدواج دائم محسوب میشود، با این تفاوت که تنها از سوی مرد قابل انجام است و زن حق بذل مدت را ندارد (مگر اینکه این حق در ضمن عقد به او داده شده باشد).
عواقب حقوقی بذل مدت
با بذل مدت، عقد موقت بلافاصله منحل میشود و زن ملزم به نگه داشتن عده است. یکی از مهمترین عواقب بذل مدت، تاثیر آن بر مهریه است. اگر مرد پیش از نزدیکی، مدت را بذل کند، ملزم به پرداخت نصف مهریه است، اما اگر بذل مدت پس از نزدیکی رخ دهد، مرد باید تمام مهریه را پرداخت کند.
- انقضای مدت: به صورت خودکار با اتمام زمان تعیین شده در عقد.
- بذل مدت توسط مرد: مرد با بخشیدن زمان باقیمانده به صورت یکطرفه به عقد خاتمه میدهد.
- فسخ عقد: در موارد بسیار نادر و با شرایط خاص (مانند جنون یا عنن).
- فوت یکی از زوجین: به طور طبیعی با فوت، عقد منحل میشود.
نکته مهم: در هر دو حالت انقضای مدت و بذل مدت، زن باید عده نگه دارد.
وضعیت مهریه در صیغه موقت
مهریه یکی از ارکان اصلی و حیاتی در ازدواج موقت است و تعیین آن از همان ابتدا الزامی است. عدم تعیین مهریه، موجب بطلان عقد موقت میشود. اما شرایط استحقاق و پرداخت مهریه در این نوع عقد، تفاوتهایی با ازدواج دائم دارد.
اهمیت تعیین مهریه
همانطور که ذکر شد، مهریه باید در زمان عقد به صورت معلوم و معین تعیین شود. این میزان میتواند هر چیزی باشد که دارای ارزش مالی و شرعی است، از مبلغ نقدی گرفته تا سکه، طلا، اموال یا حتی آموزش هنری.
شرایط استحقاق مهریه (رابطه جنسی، بذل مدت)
در ازدواج موقت، زن به محض انعقاد عقد، مالک تمام مهریه میشود. اما شرایط پرداخت آن به این شرح است:
- پس از نزدیکی: اگر نزدیکی بین زوجین واقع شود، مرد ملزم به پرداخت تمام مهریه تعیین شده است، حتی اگر عقد قبل از اتمام مدت توسط مرد بذل شود.
- قبل از نزدیکی و با بذل مدت: اگر مرد قبل از نزدیکی، مدت عقد را بذل کند، باید نصف مهریه را به زن بپردازد.
- قبل از نزدیکی و با اتمام مدت: اگر عقد قبل از نزدیکی به دلیل اتمام مدت منحل شود، مرد هیچ مبلغی بابت مهریه به زن بدهکار نیست.
کاهش مهریه در صورت عدم وقوع نزدیکی
تنها حالتی که مهریه کاهش مییابد یا اساساً پرداخت نمیشود، همان موارد ذکر شده در بالا است. قانونگذار به دلیل ماهیت موقت این نوع ازدواج و با توجه به فلسفه آن، چنین احکامی را وضع کرده تا حقوق طرفین در چارچوب مشخصی قرار گیرد. این تفاوتها تاکید میکند که مهریه در عقد موقت، کارکردی متفاوت با مهریه در عقد دائم دارد و بیشتر جنبه مالی و تعویضی در قبال بهرهمندی است.
حقوق و تکالیف زوجین در ازدواج موقت
حقوق و تکالیف زوجین در ازدواج موقت با ازدواج دائم تفاوتهای فاحشی دارد که شناخت آنها برای هر دو طرف ضروری است.
نفقه
در ازدواج موقت، زن حق نفقه ندارد، مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد. این یکی از مهمترین تفاوتها با ازدواج دائم است که در آن، پرداخت نفقه به زن از تکالیف اصلی مرد محسوب میشود. بنابراین، اگر زن نیازمند نفقه است، حتماً باید در هنگام عقد، شرط دریافت نفقه را به صراحت ذکر کند.
توارث
بر اساس قانون مدنی، زوجین در ازدواج موقت از یکدیگر ارث نمیبرند. این حکم نیز یکی از وجوه تمایز اساسی با ازدواج دائم است. اگر قصد توارث وجود دارد، باید این موضوع نیز به صورت شرط ضمن عقد در نظر گرفته شود.
عده
پس از اتمام مدت یا بذل مدت در ازدواج موقت، زن موظف است عده نگه دارد. مدت عده در ازدواج موقت، دو طهر (دو بار عادت ماهیانه) است. اگر زن به سن یائسگی رسیده باشد یا نزدیکی واقع نشده باشد، عده ساقط میشود. این حکم برای اطمینان از عدم تداخل نسل و حفظ نسب است.
یک مطالعه موردی: چالشهای خانم احمدی با صیغه موقت
سناریو:
خانم احمدی، ۲۸ ساله، برای مدت ۶ ماه با آقای کریمی به صورت موقت عقد کرده بود. مهریه ۱۰۰ سکه تمام بهار آزادی تعیین شده بود و قرار بر این بود که در صورت نزدیکی، بلافاصله پرداخت شود. شرط نفقه یا توارث در عقد گنجانده نشده بود. پس از ۳ ماه زندگی مشترک و وقوع نزدیکی، آقای کریمی به دلایل شخصی، تصمیم گرفت مدت باقیمانده را (یعنی ۳ ماه دیگر) بذل کند. خانم احمدی با این کار موافق نبود و احساس میکرد حقوقش ضایع شده است.
تحلیل حقوقی و نتایج:
از لحاظ حقوقی، اقدام آقای کریمی (بذل مدت) کاملاً قانونی بوده و نیازی به رضایت خانم احمدی نداشته است، چرا که بذل مدت، حق یکطرفه مرد است. اما در مورد مهریه، چون نزدیکی بین زوجین واقع شده بود، آقای کریمی مکلف به پرداخت تمام ۱۰۰ سکه مهریه به خانم احمدی بود. خانم احمدی با مراجعه به وکیل و طرح دعوی مطالبه مهریه، توانست کل مهریه خود را دریافت کند. همچنین، ایشان میبایست بلافاصله پس از بذل مدت، عده نگه میداشت. از آنجایی که شرط نفقه و توارث در عقد ذکر نشده بود، خانم احمدی حق مطالبه نفقه برای مدت گذشته یا آینده را نداشت و در صورت فوت آقای کریمی، از او ارث نمیبرد.
درسگرفتهشده: این سناریو به خوبی نشان میدهد که ثبت دقیق و روشن شروط ضمن عقد، به ویژه در مورد نفقه و توارث و حتی شرایط خاص برای بذل مدت، تا چه حد میتواند در حفظ حقوق زن و جلوگیری از اختلافات آتی موثر باشد.
نکات مهم و توصیههای کاربردی
برای آنکه ازدواج موقت به بهترین شکل و با کمترین دغدغه حقوقی انجام شود، توجه به نکات زیر ضروری است:
ثبت رسمی و فواید آن
اگرچه ثبت رسمی ازدواج موقت در کشور ما اجباری نیست (مگر در موارد خاص مثل باردار شدن زن یا توافق طرفین)، اما قویاً توصیه میشود که برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم و اثبات حقوق قانونی (به ویژه مهریه و وضعیت فرزندان احتمالی)، عقد موقت را به صورت رسمی ثبت کنید. ثبت رسمی، مستند قوی برای پیگیریهای قانونی آتی خواهد بود.
مشاوره حقوقی تخصصی
پیش از ورود به عقد موقت یا در صورت بروز هرگونه مشکل، مشورت با یک وکیل یا مشاور حقوقی متخصص در امور خانواده و احوال شخصیه، میتواند راهگشا باشد. کارشناسان حقوقی میتوانند شما را از جزئیات قوانین آگاه کرده، به شما در تنظیم شروط ضمن عقد کمک کنند و در صورت لزوم، حقوق شما را پیگیری نمایند.
برای دریافت مشاوره تخصصی در زمینه مسائل حقوقی خانواده، میتوانید با کارشناسان ما تماس بگیرید:
تماس با ما:
📞 09199353470
📞 09359121900
📞 09100911179
📍 آدرس: اتوبان باقری، فرجام غربی، بعد از عبادی، ساختمان کهکشان، پلاک 401، واحد 8، طبقه دوم
(جلسه حضوری فقط با هماهنگی قبلی)
جمعبندی و نتیجهگیری
صیغه موقت یا ازدواج منقطع، یک راهکار شرعی و قانونی برای پاسخگویی به نیازهای خاص اجتماعی و فردی است که قوانین و احکام مختص به خود را دارد. شناخت دقیق تفاوتهای آن با ازدواج دائم، به ویژه در خصوص نفقه، ارث، و مهریه و نحوه پایان یافتن عقد (انقضای مدت یا بذل مدت)، برای هر دو طرف حیاتی است. با آگاهی کامل از این قوانین و در صورت لزوم، استفاده از مشاوره حقوقی، میتوان از بروز بسیاری از مشکلات و ابهامات جلوگیری کرد و این نوع از رابطه زناشویی را در چارچوبی صحیح و عادلانه تجربه نمود.
سوالات متداول (FAQ)
آیا صیغه موقت برای زن مهریه دارد؟
بله، تعیین مهریه در صیغه موقت الزامی و شرط صحت عقد است. بدون تعیین مهریه، عقد باطل است. زن مالک تمام مهریه میشود و در صورت وقوع نزدیکی، تمام مهریه و در صورت بذل مدت قبل از نزدیکی، نصف مهریه به او تعلق میگیرد.
آیا در صیغه موقت امکان طلاق وجود دارد؟
خیر، طلاق به معنای رایج در ازدواج دائم در صیغه موقت وجود ندارد. پایان رابطه با “انقضای مدت” (اتمام زمان عقد) یا “بذل مدت” (بخشیدن باقیمانده مدت توسط مرد) صورت میگیرد. بذل مدت معادل طلاق است و حق یکطرفه مرد است، مگر اینکه حق بذل مدت در ضمن عقد به زن داده شده باشد.
مدت عده در ازدواج موقت چقدر است؟
مدت عده در ازدواج موقت، دو طهر کامل (دو بار عادت ماهیانه) است. اگر زن یائسه باشد یا نزدیکی واقع نشده باشد، عده ساقط میشود. در صورت بارداری، عده تا وضع حمل است.
منابع و لینکهای مرتبط
برای کسب اطلاعات بیشتر در حوزه مسائل حقوقی و خانوادگی، میتوانید به بخشهای مرتبط وبسایت ما مراجعه کنید:
